Quá trình thành lập và phát triển của ngành Xếp hạng tín nhiệm ở Việt Nam

Xu hướng giảm dần sự phụ thuộc vào các đơn vị trung gian trong việc luân chuyển nguồn vốn giữa nhà đầu tư và các doanh nghiệp cần huy động vốn được minh chứng bằng sự tăng trưởng nhanh của thị trường vốn trong nước với sự sôi động của hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp trong các năm gần đây. Thị trường trái phiếu doanh nghiệp được đánh giá sẽ là kênh dẫn vốn đặc biệt quan trọng đối với nhu cầu vốn của doanh nghiệp trong các năm tới, hỗ trợ đắc lực trong việc làm giảm bớt áp lực lên hệ thống tín dụng ngân hàng do nhu cầu vốn trung và dài hạn của doanh nghiệp trong thời gian tới là rất lớn, do đó hoạt động huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu.

Ở nhiều quốc gia trong khu vực Châu Á, một trong những động lực tăng trưởng quan trọng khác thúc đẩy sự phát triển của thị trường trái phiếu khi các nhà hoạch định chính sách mong muốn thúc đẩy sự phát triển lành mạnh của thị trường tài chính giảm dần sự phát triển nóng của các nguồn vốn đầu tư nước ngoài có thể bị rút ra khi có sự thay đổi về môi trường kinh doanh hoặc các chính sách đầu tư. Điều này đặc biệt quan trọng sau cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997, các nhà hoạch định chính sách ở một số quốc gia (ví dụ điển hình là Malaysia) đã thực hiện các biện pháp tích cực để phát triển thị trường vốn trong nước, bao gồm cả việc thành lập các tổ chức xếp hạng tín nhiệm nội địa.

Có thể nhận thấy ở các quốc gia có thị trường vốn phát triển, tỷ trọng của dư nợ trái phiếu doanh nghiệp đóng góp rất lớn vào cơ cấu các nguồn vốn tài trợ cho hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp trong nền kinh tế, ở các nước như Singapore, Malaysia, dư nợ trái phiếu tương ứng lần lượt 36.5% và 54.3% so với tổng sản phẩm quốc nội trong khi đó con số này ở Việt Nam là 15.1% tính đến hết năm 2020. Do đó để kích thích sự phát triển của thị trường vốn một cách mạnh mẽ nhưng vẫn đảm bảo tính bền vững cần cung cấp các phương tiện, công cụ để nhà đầu tư cá nhân, nhà đầu tư tổ chức có thể tham khảo khi đưa ra quyết định đầu tư trong đó các nhà đầu tư tổ chức như quỹ trái phiếu, quỹ hưu trí, được đánh giá có tiềm năng rất lớn nhưng chưa thể khai thác hết do thiếu các đánh giá rủi ro độc lập để phân bổ danh mục đầu tư của các quỹ này.

Ở bảng trên có thể nhận thấy sự xuất hiện của các đơn vị xếp hạng tín nhiệm nội địa từ rất sớm ở các quốc gia có thị trường vốn phát triển, nhiều nước trong khu vực Đông Nam Á đã triển khai xây dựng thành công các đơn vị xếp hạng tín nhiệm nội địa, với hàng trăm kết quả xếp hạng tín nhiệm được công bố hàng năm ở các quốc gia này. Việc các đơn vị xếp hạng tín nhiệm nội địa phát triển nhanh chóng ở các quốc gia trong khối ASEAN cho thấy vai trò quan trọng của các cơ quan chức năng liên quan trong việc tạo ra khung chính sách để thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường vốn đồng thời tạo ra động lực phát triển cho các doanh nghiệp xếp hạng tín nhiệm nội địa thông qua các cơ chế như sau:

• Tạo ra các hành lang pháp lý yêu cầu các trái phiếu do doanh nghiệp phát hành cần phải được xếp hạng tín nhiệm để cung cấp thêm kênh thông tin đa chiều/ giảm sự bất đối xứng thông tin cho nhà đầu tư tham khảo, đánh giá rủi ro khi đưa ra các quyết định đầu tư.
• Mặt khác, sự phát triển nhanh chóng của thị trường trái phiếu và các yêu cầu về xếp hạng tín nhiệm sẽ tạo ra nhu cầu lớn đối với ngành xếp hạng tín nhiệm, từ đó tạo ra nguồn thu thương mại thúc đẩy sự phát triển của ngành đồng thời tạo ra sức hút đối với các đơn vị xếp hạng tín nhiệm quốc tế với hàng trăm năm kinh nghiệm tham gia đầu tư góp vốn, chuyển giao kinh nghiệm và kỹ thuật xếp hạng tín nhiệm cho các đơn vị trong nước, từ đó tạo ra các đơn vị xếp hạng tín nhiệm nội địa với kinh nghiệm được thừa hưởng từ các đơn vị xếp hạng có quy mô toàn cầu. Đây là mô hình hoạt động rất hiệu quả không chỉ trong khu vực ASEAN mà ở các nước như Ấn Độ, các liên doanh có vốn đầu tư từ các tổ chức xếp hạng quốc tế đã có những đóng góp quan trọng vào sự phát triển thị trường vốn của quốc gia này.

Ở Việt Nam, Bộ Tài Chính là cơ quan quản lý trực tiếp của các đơn vị xếp hạng tín nhiệm đã đưa ra lộ trình phát triển cho ngành xếp hạng tín nhiệm với kế hoạch cấp phép tối đa cho 05 đơn vị cho đến thời điểm năm 2030. Các cơ quan chức năng cũng đang triển khai ban hành các nghị định liên quan như nghị định 88/2014/NĐ-CP quy định về dịch vụ xếp hạng tín nhiệm, nghị định 153/2020/NĐ-CP quy định về phát hành trái phiếu và nghị định 155/2020/NĐ-CP hướng dẫn luật chứng khoán, để tạo hành lang pháp lý đẩy mạnh sự phát triển của ngành xếp hạng tín nhiệm tại Việt Nam. Mặc dù vậy, bên cạnh việc cơ quan chức năng tiếp tục hoàn thiện các quy định về dịch vụ xếp hạng tín nhiệm, sự phát triển của thị trường vốn nói chung và ngành xếp hạng tín nhiệm ở Việt Nam nói riêng cần sự chung tay đóng góp của các đơn vị, các chủ thể tham gia vào thị trường vốn có thể kể đến như sau:

• Đối với các đơn vị xếp hạng tín nhiệm: chủ động chia sẻ phương pháp và kỹ thuật đánh giá, xếp hạng tín nhiệm, giúp cho nhà đầu tư và doanh nghiệp nắm rõ bản chất của hoạt động xếp hạng tín nhiệm không chỉ giúp doanh nghiệp xây dựng hồ sơ tín dụng trên thị trường vốn một cách minh bạch mà còn giúp nhà đầu tư có thêm kênh thông tin tham khảo hữu ích về các rủi ro mà nhà đầu tư có thể gặp phải bên cạnh những đánh giá của các đơn vị tư vấn truyền thống.
• Đối với các đơn vị tư vấn phát hành trái phiếu, các đơn vị phân phối trái phiếu: cần tư vấn cho doanh nghiệp và nhà đầu tư về sự cần thiết của hoạt động xếp hạng tín nhiệm trong việc xây dựng hồ sơ tín dụng của doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp mở rộng tệp khách hàng khi phát hành trái phiếu ra công chúng. Nhà đầu tư khi nhận được sự tư vấn từ các đơn vị phân phối trái phiếu sẽ nhận thấy sự cần thiết của việc có thêm thông tin về xếp hạng tín nhiệm sẽ giúp nhà đầu tư hiểu rõ hơn các sản phẩm mà họ đầu tư, có cơ sở để đưa ra các so sánh tương đối về cả rủi ro lẫn lợi ích khi đầu tư vào trái phiếu do doanh nghiệp phát hành.
• Đối với nhà đầu tư: việc làm quen với sự xuất hiện của kết quả xếp hạng tín nhiệm của các doanh nghiệp phát hành trái phiếu và đòi hỏi đánh giá xếp hạng tín nhiệm đối với các sản phẩm đầu tư sẽ giúp hình thành thói quen có tác động tích cực đối với sự phát triển chung thị trường vốn của Việt Nam. Nhà đầu tư chính là lực đẩy lớn nhất đối với sự phát triển của thị trường vốn, do đó khi có sự yêu cầu từ phía nhà đầu tư về việc xếp hạng tín nhiệm sẽ giúp doanh nghiệp chủ động và tuân thủ thực hiện công tác xếp hạng tín nhiệm, từ đó giúp thị trường vốn ngày càng được minh bạch và phát triển bền vững.

Quý vị có thể tìm hiểu thêm về  FiinRatings và các dịch vụ XHTN tại đây.